چندڼ ( چندنړ) دپښتو شاعرانو په شعرونو او ټپو کې
-------------------------------------------------------------------
زلفې دې بیا په مخ خورې کړې
لکه ښامار چې له چندڼ تاو شوی وینه
چندڼ یا چندړ چې په فارسي اوعربي کې یې صندل ، په سنسکریت یې چندونم ،په یوناني ژبه یې سندانون ، په انګریزۍ کې یې( Sandalwood ) بولي او لاتین یا علمي نومونه یې ( santalum album ) او ( Santalum spicatum ) دی دجنوبي هند په ایالتونو کریلا ، تمیل ناډو، کرناټک ، میسو ر او او دهنددمدهیا پردیش په ایالت او همداراز په ځینو نورو هیوادونو سریلانکا ،نیپال ، بنګله دیش ، پاکستان ، دهاوایی په ټاپوګانو ،جنوبي امریکي ، آسترالیا ، ویټنام او اندو نیشیا کې پیدا کیږي .
دچندڼو دونې لرګي ډیر خوشیویه دی نو ځکه په ګرانه بیه خرڅیږي . هندوان ، بودایان او زردتشیان یې په خپلو عبادت ځایونو کې دخوشبویۍ لپاره کاروي او دهندوانو ډیر مندیرونو دروازې دچندڼو دخوشبویه لرګي نه جوړیږي . شتمن هندوان چې کله خپل مړي سوځوي نو د نورو لرګیوسره دچندڼو یو لرګی هم ورسره ږدي . همدارنګه هندوانې ښځې دچندړو دلرګي پوډر له سیندروسره ګډوي او د تندي سورخال پرې لګوي . دچندڼو لرګي ډیر غوړ لري او څومره چې دغه ونه زړه شي نو دلرګي خوشبویي یې هم نوره زیاته شي .دچندڼو ونه ډیر عمر لري او په کوم ځای کې چې دچنډنو ونه شنه شوي وي هلته نور بوټي او ونې نه زرغونیږي ، ښایی دا به ددې ونې دخوشبویي له کبله وي .
همداراز دچندڼو دلرګېو دغوړیو نه صابون ، عطر ، شربتونه او دواګانې هم جوړیږي .ما په هند کې لیدلي دي چې دهمدرد په درملتونو نوکې یې شربتونه خر څیږي او دصندل شربت ورته وایي. ویل کیږي چې دچندڼو دونې نه چې کومه دوا یي جوړیږي هغه داعصابو لپاره ډیره ښه وي اواعصاب آرامه کوي.دمخ دپوستکي دښکلا لپاره هم د چندڼو غوړي کارول کیږي .همداراز لال چندڼ یا سره چندڼ دهندوانو دهولي په جشن کې هم په رنګونو کې کارول کیږي . دچندڼو دلرګي نه ربابونه هم جوړیږي .
دچندڼو دونې په اړوند ویل کیږي چې دمارانو دغه ونه ډیره خوښه ده او تل ددې ونې ته ورځي اوورنه تاویږي او په هندي طب کې ددې لرګي دبرادې یاپودړویا چوره نه دمار چییچلي ټپونو علاج هم کیږي .
دچندڼو دونې په اړوند زموږ دپښتو ډیرو شاعرانو شعرونه هم ویلي دي چې زه به ددغو پښتو شاعرانو خینې بیتونه چې دچندڼو به اړه یې ویلي دي ستاسو سره شریک کړم :
رحمان بابا وایي :
که مونده شي خوش خویي په خوشبویي
پروت به نه و په چندڼ باندې ښامار
««««««
چې داهسې لاس په لاس دنيا پريښودی
که چوره چندڼ په ځان پورې مښودی
««««««
چى په سپينو اننگو دې زلفې زانگي
ښاماران دي د چندڼو په ښاخونه
خوشال بابا بیا وايی :
کښینه په انګړ کې مخامخ چې درته ګورم
تورلونګین دواړه چندڼ هار په سینه ټال کړه
دکندهار صوفي شاعر ملا محمد حسن اخوند بیا وایي :
چي چندڼ لره ورځي خپل سر به بايلي
د افعي مارانو ځای دچندڼ سيوری
دخوشال بابا ورور فقیر جمیل بیګ دکاکا صاحب ( شیخ رحمکار په قبر کې دښخولو په وخت کې دابیت ویلی و او دی یې چندڼ بللی ونو ځکه وایی:
په بوي دې ټول عالم خوشبوی شو
اصلي چندڼه په تا پريوتل ګردونه
پیر محمد کاروان دچندڼو په اړه داسې وايي :
چې له هنده یې وږمې دچندڼ راوړې
د پښتون دطوطي ما ت هغه وزر دی
په پښتو لنديو ( ټپو ) کې هم دچندڼویادونه شوې ده .دلته تاسوته دبیلګې په ډول یوه ټپه راوړم چې وایي :
زلفې دې بیا په مخ خورې کړې
لکه ښامار چې له چندڼ تاو شوی وینه
پښتوسندرغاړو هم په خپلو سندرو کې دچندڼویادونه کړې ده لکه چې وايی:
لیلا لښته ده
لښته دچندڼو لیلا لښته ده
(یاد)
https://www.youtube.com/watch?v=0Tki_79VZ7M
Comments
Post a Comment
Thanks for visiting Pashto Times. Hope you visit us again and share our articles on social media with your friends.