Khpal Attalan Opejanai. Faqir Epi. Who Was Faqir Epi, Mirza Ali Khan.
خپل اتلان وپېژنئ // ايپي فقير
د پُښتون قام د وياړلي تاريخ پهٔ هر يوهٔ باب کې پهٔ قام، وطن او خپلواکۍ مئين يو نوم خامخا وي. د وخت هر فرعون له خدای پهٔ دې قام کې وخت پهٔ وخت او قدم پهٔ قدم يؤ موسا ارومرو زېږولی دی. د هر دور سامراج چې کله هم د دې قام خپلواکۍ، خاورې، عزت، غيرت، کلتور او ناموس ته سپک کتلي دي نو قُدرت پهٔ دې قام کې د سرو سترګو يؤ خاوند راپيدا کړی دی چې د سامراج مخې ته ودرېدلی دی او د خپل سر پهٔ بيه يې د خپلې خاورې، خپل اولس، کلتور،دين او تاريخ پهٔ سر ننګ کړی دی.
پيرنګی هم د تېرې شوې پېړۍ يؤ ستر سامراج ؤ. د دغه سامراج د شر نه پُښتنه خاوره هم پهٔ امن نهٔ وه خو د پُښتنې خاورې خوراک ډېر ګران او ناشونی کار دی. پيرنګي چې کله دلته خپل ناولی قدم کېښودو نو ګام پهٔ ګام ورته پهٔ خپلواکۍ ميينانو لارې بندې کړي دي او هغوی يې پهٔ قلاره نهٔ دې پرېښودلي. د خپلواکۍ او خپلې خاورې او اولس پهٔ دغه ورکو مئينانو کې يؤ حاجي ميرزالي خان هم ؤ چې دُنيا يې د ايپي فقير پهٔ نوم پېژني. د پُښتون قام دغه وياړلی اتل د 1897 ميلادي کال شا و خوا د وزيرستان ټوچي نومې سيمه کې د کهجورۍ سره نژدې پهٔ کړته نومې کلي کې د ارسلاخان کره زېږدلی ؤ. د نيکهٔ نوم يې محمد آیاز خان ؤ او پهٔ خټه اُتمانزی وزير ؤ. دوی ټول څلور وروڼه وو، مشر مولانا شيرزمان خان ؤ، دويم ميرزالي خان ؤ چې نړۍ يې د فقير ايپي پهٔ نوم پېژني، دريم مُلا ميرزمان خان ؤ او د ټولونه کشر ګُل زالي خان ؤ، مُلا ميرزمان خان پهٔ خپل طبعي مرګ د فقير ايپي د غزا ګانو لهٔ پېله مخکې مړ ؤ، ګُل زالي خان د غزاګانو د پيل پهٔ وړومبو ورځو ژوندی ؤ او مشر ورور مولانا شيرزمان د ميرزالي خان سره اوږه پهٔ اوږه ولاړ ؤ او پهٔ 8م جون 1947م کې پهٔ حق ورسېدلو.
ميرزالي خان وړومبۍ زدکړې د خپل پلارارسلا خان نه کړې وې، بيا يې تر څلورم ټولګي پهٔ يوهٔ سرکاري سکول کې زدکړې وکړې او وروستو بیا بنوں ته د مذهبي زدکړو لپاره لاړو. خو څهٔ موده پس بیا بيرته توچۍ ته راغلو او د داوړو پهٔ سيمه کې يې خپلې زدکړې پيل کړې. دغه وخت ميرزالي خان ايله د دولس کلونو ؤ چې پلار يې مړ شو. د پلار د مرګه وروسته د دهٔ مشر ورور مولانا شير زمان د کړتی جاييداد خرڅ کړو او پهٔ سپلګه او شام کې يې زمکه واغيسته. هلته يې جومات، کور او حُجره جوړ کړل. د شام پهٔ زمکه يې هم ودانۍ جوړې کړې. پهٔ دغه وخت کې ميرزالي خان يؤ ځل بيا د نورو زدکړو لپاره بنوں ته لاړو. هلته د دهٔ د پاکيزه سيرت او ښهٔ سړيتوب لهٔ کبله د هغه وخت يوهٔ نوموړي عالم قاضي شير زاده خپله لور دهٔ ته پهٔ نکاح کړه.
ميرزالي خان د وادهٔ نه وروسته بيرته سپلګۍ ته لاړو خو د مور د مرګه وروسته يې سپلګه پرېښوده او د داوړو پهٔ ايپي نومې کلي کې مېشته شو او هلته يې د مولوي عالم خان څخه د درس و تدريس لړۍ بيا پيل کړه.
ياده دې وي چې د وزيرستان پُښتانهٔ ايوب ته آئيپ وايي، ايپي کلی پهٔ اصل کې ايوبي کلی دی خو د وزيرو، مسيدو او داوړو د ځايي ګړدود لهٔ کبله پهٔ ائيپي کلي مشهور شو او د آئيپي نه ايپي شو او اوس يې ټول خلک پهٔ همدغه نوم پېژني.
ميرزالي خان ته د ايپي کلي خلکو يؤ کور، جومات او جُجره جوړه کړه او د لرې لرې کليو او بانډو نه به ورته هلته خلک د روحاني فيص ترلاسه کولو لپاره راتلل.
پهٔ کال 1928م زېږديز کې چې ميرزالي خان کله د حج نه راستون شو نو د فقيرۍ او بزرګۍ ډونډوره يې پهٔ ټوله سيمه کې لا نوره زياته شوه، د خلکو ورسره بې کچه عقيدت پيدا شو او هم پهٔ دغه موده کې د ميرزالي خان نه د فقير ايپي پهٔ نوم مشهور شو او لا تر نن ورځې يې نړۍ پهٔ همدغه نوم پېژني.
پهٔ کال 1934م ميلادي کې يې د جلال اباد د يؤ نامتو صوفي سيد حسن الګيلاني چې د نقيب صېب پهٔ نامه يې شهرت لرلو، لاس نيوه وکړه. پهٔ ستنېدو يې پهٔ ايپي کلي کې لنګر پيل کړو او ورسره پهٔ عبادت اورياضت کې هم مشغول شو.
ژوند يې همدغسې پهٔ عبادت، رياضت او د خلکو پهٔ خدمت کې روان ؤ چې پهٔ 1936م کې يوه پېښه رامنځته شوه کومې چې د يؤ صوفي فقير ايپي نه يؤ مجاهد ايپي فقير جوړ کړو او يؤ ګوشه نشين عابد او صوفي يې ګوريلا جوړ کړو، د پُښتون قام چی ګويرا يې ترې جوړ کړو.
پېښه داسې وه چې د بنوں د جنډوخيلو يو ځلمي امير نور علي شاه د جنډوخيل(غيسکي) د يوې هندوې کورنۍ د جينۍ رام کوري سره وادهٔ وکړو، هغه مُسلمانه شوه او نورجهان نوم يې ورله کېښودو. د هغې پلار(ميوه رام) مړ ؤ خو ترهٔ هرنام داس او مور منسه ديوي يې د امير نور علي شاه خلاف د بنوں د ډوميل پهٔ تاڼه کې عريضه وکړه او تور يې پورې کړو چې هغهٔ زمونږ جينۍ پهٔ زور مُسلمانه کړې ده او نابالغه هم ده چې وادهٔ ورسره کول پهٔ قانون کې جرم دی. هغوی دا تور هم پورې کړو چې امير نور علي شاه د رام کوري سره سره د هغې د پلاره لهٔ کوره بلها سرهٔ او سپين زر هم وړي دي. خو حکومت چې کله د هغهٔ کور ولټولو نو هېڅ هم نهٔ وو. د رام کوري(نور جهان) کورنۍ څهٔ وخت پس خپله وړومبۍ عريضه يې بيرته واغيسته او بله يې وکړه چې زمونږه وړومبۍ عريضه زمونږ تېروتنه وه او مونږ پهٔ امير نور علي شاه هېڅ دعوديداري نهٔ لرو. امير نور علي شاه د دغه دويمې عريضې سره لږ پهٔ ساه صورت شو خو بیا هم د احتياط لهٔ مخې د خپلې ميرمن سره د سورنۍ د سيمې پک اسماعيل خيل ته د خپل ماما د زوي ميرزالي خان کره لاړو.
کله چې د بنوں هندوان د دغه پېښې نه خبر شول نو ټولو پهٔ رام کوري(نورجهان) د ننګ کولو او د هغې د مور منسه ديوي او هرنام داس د مرستې کولو اعلان وکړو او پهٔ ګډه يې د بنوں پهٔ تاڼه کې د امير نور علي شاه او د هغهٔ د خپلوانو پر ضد استغاثه وکړه.
پيرنګي ډپټي کمشنر د دغه استغاثې نه پس د امير نور علي شاه کشر ورور امير عبدالله شاه راوبللو او پهٔ سختۍ يې ورته رام کوري(نور جهان) د سپارلو وينا وکړه. خو امير نور علي شاه د خبلې کور ودانې د بيرته سپارلو پهٔ ځای د سپين وام پهٔ لاره افغانستان ته د تګ پرېکړه وکړه خو يوهٔ مسلمان سب انسپکټر ارباب عطاءالله خان ورته خبرداری ورکړو چې پيرنګي ستاسو د نيولو پوره پلان جوړ کړی دی نو ښه به دا وي چې بل خوا مخه وکړئ. دواړه وروڼو پهٔ خپلو کې مشوره وکړه او د افغانستان پهٔ ځای يې د شمالي وزيرستان شام نومې سيمې ته د تګ پرېکړه وکړه. خو دا کار هم ونهٔ شو ځکه چې څو بې ننګه او خود غرضه مشرانو ترې د بدرګې پهٔ نوم هر پنځهٔ ميله پس شپږ شلې روپۍ غوښتلې. نو دوی د ټانک پهٔ لاره پهٔ ټيکسي کې د تګ پرېکړه وکړه او لهٔ قصده يې د يوهٔ هندو ټيکسي راونيولو. خو لهٔ بده مرغه چا مخبري کړې وه نو چې کله د غوريوالی تاڼې ته ورسېدل نو سمدلاسه ونيول شول. دغه وخت تاڼيدار د رام کوري(نور جهان) نه د نوم تپوس وکړو نو هغې ورته وويل چې زما نوم اسلام بي بي دی او هم د دغه ورځې نه پهٔ اسلام بي بي مشهوره شوه. د نيولو نه پس جيل ته ولېږلی شوه.
يوهٔ هندو سرجن هغه لهٔ قصده شپږ مياشتې نابالغه ثابته کړه حالانکې د ډوميل پهٔ تاڼو کې يې عُمر د قانون تر مخه پوره ؤ. يوهٔ پيرنګي ډپټي کمشنر اسلام بي بي سمندر شاه نومې يوهٔ سيکهـ ته پهٔ دې شرط وسپارله چې کله بالغه شي نو بيا به ترې پهٔ عدالت کې بيان اغيستی شي.
پهٔ دغه کار د بنوں مسلمانانو ډېر بد وګڼل، د سمندر شاه پهٔ کور وروختل او هغه يې د اسلام بي بي سره پهٔ کور دننه بندي کړو، ځينې ځوانانو پهٔ چاوڼۍ ورختې وکړه او څوک د ډپټي کمشنر پهٔ بنګله ورغلل. او دا لړۍ څو ورځې همداسې روانه شوه چې بلها حکومتي ودانيو او املاکو ته پکې بلها زيان واوړېدلو.
پيرنګي چې دغه بد حال وليدلو نو اسلام بي بي يې د بزرګ خيلو يوهٔ مشر ملک تجلي خان ته وسپارله
خو کله چې حالات لږ سم شول نو د ډپټي کمشنر او پولیس سُپرنټنډنټ پهٔ مشرۍ کې د پيرنګي فوځ د ملک تجلي خان پهٔ کور ورغلو او اسلام بي بي يې پهٔ زور راوويسته او بوګائی نومې يوهٔ نوموړي هندو سوداګر هغه پهٔ خپل موټر کې د هندوستان هوشيارپور ته يوړه.
اميرنورعلي شاه يې قيد کړو او د هرې پور جيل ته يې واستولو چې څهٔ موده پس راخوشی شو.
د پيرنګي پهٔ دغه ناروا او يؤ اړخيزه پرېکړه د بنوں مروتو او خټکو ډېر بد وګڼل او د حکومت پر ضد يې لاريونونه پيل کړل. د توچۍ وزير او داوړ چې کله د دغه پېښې نه خبر شول نو هغوی هم ميدان ته راودانګل. پهٔ 11م اپريل 1936م کې د بنوں عالمان او مشران راغلل او د عيدکو پهٔ کلي کې يې د داوړو د عُلماؤ، ملکانو، سپين ږيرو او مشرانو سره يوه ستره جرګه وکړه، حاجي ميرزالي خان هم پهٔ دغه جرګه کې ګډون کړی ؤ. جرګې پرېکړه وکړه چې بايد پيرنګيان دې زر تر زره اسلام بي بي مُسلمانانو ته وسپاري ګنې پايله به يې ښه نهٔ وي.
پهٔ دغه وخت کې د داوړو سترګې يواځې حاجي ميرزالي خان ته راوګرځېدلې خو هغه بيخي غلی پاتې شو او پټ پهٔ پټه به يې د بنوں د مشرانو سره خبرې اترې کولې. د داوړو مشرانو پسې څو ځل سوال جواب وکړل خو حاجي ميرزالي خان به جواب نهٔ ورکولو خو اخير يې غاړه کېښوده او د يوې لويې جرګې د راغوښتلو يې ورته وويل.
پهٔ 15م اپريل 1936م پهٔ ملک اژدر کې يوه لويه جرګه راجوړه شوه، د بنوں، ميرانشاه او وزيرستان ګڼ شمېر خلکو پهٔ دغه جرګه کې برخه واغيسته. ټولو مشرانو ډېرې د جذباتو ډکې خبرې وکړې او کشران او ځوانان هم د مشرانو د يوې اشارې پهٔ هيله ناست وو او غوښتل يې چې همدا اوس پهٔ پيرنګي بريد وکړي. خو دغه وخت ايپي فقير پهٔ اس سپور راغلو او پوښتنه يې وکړه چې مشرانو څهٔ پرېکړه وکړه؟ خلکو ورته وويل چې کهٔ چيرې پيرنګي اسلام بي بي بيرته را نهٔ کړه نو دا لښکر به پهٔ بنوں بريد کوي.
ايپي فقير ورته وويل چې دا سمه پرېکړه نهٔ ده ځکه چې پيرنګی زور لري او مونږ يې پهٔ مقابل کې تش لاس او کمزوري يو. کهٔ خامخا د جګړې اراده لرئ نو راځئ چې پهٔ دې خبره بيا لهٔ سره فکر وکړو او کومه بله غوره لاره وټاکو.
پُښتانهٔ خو دي جذباتيان او اکثره وخت د هوش پهٔ ځای لهٔ جوشه کار اخلي نو د ايپي فقير پهٔ دغه خبرو ټولو بد وګڼل او ګنګوسی يې پيل کړو چې بډې يې اغيستې دي، چا به ويل چې د پيرنګيانو ايجنټ دی، چا به څهٔ او چا به څهٔ ويل. خو کله چې ايپي فقير هغوی بيا جرګه کړل او پهٔ سړه سينه يې د هغهٔ پهٔ خبرو غور وکړو نو پرېکړه يې وکړه چې بايد د ښکاره بريد پهٔ ځای ګوريلا بريدونه پيل کړو او پهٔ کومه غرئيزه سيمه کې يو خوندي پټنځای جوړ شي چرته چې مجاهدين ځانونه پټوی شي او لهٔ هغه ځايه پهٔ دښمن ګوزار کولای شي. ټولو دا خبره وومنله او نيتاسي ته يې د تګ پرېکړه وکړه.
پهٔ نيتاسي کې تر 19م اپريل 1936م د لښکر شمېر شا و خوا څلور زره ته ورسېدلو. د شا و خوا ټولې سيمې خلکو پهٔ لښکر کې ګډون وکړو خو د خيساره توري خيلو وزيرو ترې انکار وکړو.
کله چې د لښکر د مشر د ټاکلو خبره رامنځته شوه نو د ډېرو جرګو او صلاح مشورو نه پس ټولو پهٔ ګډه د مشرۍ پټکی ايپي فقير ته ور پهٔ سر کړو او د داوړو يؤ مشر احمد خان درپه خيل يې د هغهٔ د مرستيال پهٔ توګه وټاکلو.
بله ورځ د توچۍ د علماؤ د فتوې تر مخه فقير ايپي د پيرنګي خلاف د جهاد اعلان وکړو. پيرنګيان چې خبر شول نو د وزيرستان د پيرنګي ريزيډنټ پهٔ خولهٔ يې د ايپي فقير لښکر ته اخطار ورکړو چې زر تر زره دغه لښکر خور کړي ګنې ښه به درله نشي، خو هغوی پرې ځان ناجاڼه کړو. بيا يې د الوتکو نه د اخطار او خبردارۍ پرچيانې پهٔ ټوله سيمه کې وشيندلې خو بيا يې هم چا پرواه ونهٔ کړه. دريم ځل يې پهٔ 23م اپريل 1936م سکاوټس راولېږل او پهٔ ايپي کلي کې يې د ايپي فقير او نورو دوه مشرانو کورونه ړنګ کړل. بيا يې د داوړو مشران راوبلل او سخت اخطار يې ورکړو چې زر تر زره خپل خلک د خيسارهٔ نه راستون کړئ ګنې تورسرې به مو بې ستره کړو، کورنه او جوماتونه به مو وران کړو او تاسو به بنديان کړو.
د پيرنګي د دغه اخطار نه پس مشرانو د حسوخيلو کلي غازي مرجان او حاجي کمال الدين ايپي فقير ته جرګه ور ولېږل. د خبرو اترو نه پس ايپي فقير هغه ټول خلک بيرته ولېږل چې د پيرنګي لاس ورته پهٔ اسانه رسېدلی شو او يا يې پهٔ حکومت کې کوم منصب او دنده لرله. خلک خفه شول خو ايپي فقير د پيرنګي د ارادو نه خبر کړل او پهٔ بيرته تګ يې راضي کړل ځکه چې د سر او مال د تاوان خبره نهٔ وه بلکې د عزت او ناموس سوال ؤ. تر دغه وخته وزيرو د ايپي فقير نه ځان لرې ساتلو.
پيرنګي ته موقع پهٔ لاس ورغله نو د ايپي فقير بلها ملګري يې بنديان کړل، بيا يې يوه جرګه راوبلله او دغه خلک يې دولس زره روپۍ جرمانه کړل.
دلته د وزيرستان غيرتي پُښتانهٔ دوه ډلې شول، يوې ډلې د پيرنګي سره د خبرو اترو لاره غوره ګڼله او پيرنګي ته يې ويل چې بايد د ايپي فقير غوښتنې ومنل شي او سوله ورسره وشي ګنې د دغه پاڅون پايله به سمه نهٔ وي او بلې ډلې د پيرنګي سره جنګ کول غوښتل. د دغه ډلې خلک هم پخپله جنګ ته چمتو وو او هم يې نور خلک جنګ ته راپارول.
د اوړي پهٔ پيل کې ايپي فقير ګړيوم ته لاړو او د ژمي د پيل کېدو پورې پهٔ ګړيوم، شام او شکتوئی کې دېره ؤ. پهٔ دغه وخت کې يې د وزيرو، مسيدو، داوړو او بيټنو سره جرګې وکړې او خلک يې پهٔ فکري توګه د پيرنګي پر ضد وسلوالې مبارزې ته چمتو کړل. کله چې یخني پيل شوه نو ايپي فقير د زرمک سره نزدې دين درګی نومې ځای ته راغلو خو د خپلې قبيلې خلکو لهٔ هغه ځايه (خيساره)کرکڼۍ ته راوستو او هم هلته مېشته شو. دلته يؤ ځل بيا د شا و خوا سيمو خلک رامات شول. فقير ايپي هم د پيرنګي خلاف خپله مبارزه لا ګړندۍ کړه، پيرنګی هم ناخبره نهٔ ؤ. توري خيلو ته يې دړکه ورکړه چې کهٔ د دريم نومبر 1936م پورې مو د ايپي فقير سره کومه پهٔ زړهٔ پورې پرېکړه و نهٔ کړه نو پهٔ خيساره به بريد کوو. ملکان فقير ايپي ته جرګه شول خو هغهٔ د ملکانو خبره ونهٔ منله بلکې خيساره ته يې د پيرنګي راتګ هم چيلنج کړو. ملکانو پيرنګي ته سپينه خبره وکړه چې نهٔ خو ايپي فقير لهٔ خپلې سيمې شړلای شو او نهٔ يې د جګړې نه قلارولی شو. او کهٔ پهٔ فوځ يا سکاوټس څوک بريد کوي نو مونږ يې نهٔ يو ذمه وار او ښه به دا وي چې تر درې مياشتو فوجي نقل و حرکت معطل بیخي شي.
بل خو ايپي فقير خپل تبليغات دوامدار وساتل او پهٔ سلګونو غازيان يې وروزل، پيرنګي پهٔ هغهٔ نظر ساتلو او د هغهٔ د مخ پهٔ زياتېدونکي طاقت نه ښهٔ خبر ؤ.
پهٔ دغه لړ کې د جنوبي وزيرستان پوليټيکل ايجنټ مسټر کريکټن او د هغهٔ مرستيال پوليټيکل ايجنټ مسټر آر اين بيټي د نايب پوليټکل افسر خان محمد نواز خان نه د ايپي فقير د لښکر پهٔ اړه مالومات وغوښتل. هغهٔ ورته وليکل چې د ايپي فقير سره هېڅ قسمه لښکر نشته، بس يؤ فقير دی او ورسره يؤ څو شيخان دي. چې فوځ ورشي نو لاس تړلي به يې راولي. مسټر کريکټن دغه خبره د وزيرستان ريزيډنټ ته وکړه او هغهٔ سمدلاسه پهٔ خيسارهٔ د بريد کولو پرېکړه وکړه. او هم لهٔ دغه ځايه پهٔ باقاعده توګه د ايپي فقير او پيرنګي تر منځه وسلواله جګړه پيل شوه.
پهٔ 25م نومبر 1936م د پيرنګي ريزيډنټ، د جنوبي وزيرستان د پوليټيکل ايجنټ مسټر کريکټن او د نايب پوليټيکل افسر خان محمد نواز خان پهٔ مشرۍ کې د توپونو، ټانکونو او درنې سلاح سره د پيرنګي يؤ ستر لښکر د خيسارهٔ پهٔ لور روان شو. د ساتنې لپاره د لښکر سره الوتکې هم روانې وې او تر شا يې د راشن او تودو کاليو نه بار اوښان او خچرې هم روانې وې. او تر شا يې د وزيرو او داوړو شپږ شلې وسلوال مشران هم روان پهٔ جلب وو.
کله چې دغه لښکر د کتيری نه پورې وتو نو مجاهدينو پرې د شا و خوا غونډيو نه بريد وکړو او د تلپکان او عالم شيري پورې ښه توده جګړه روانه وه. د مخې او ګېر چاپېره نه به پهٔ پيرنګيانو د ايپي فقير غازيانو بريدونه کول او د شا لخوا به پرې د وزيرو او داوړو هغه مشرانو ډزې کولې کوم چې پهٔ ښکاره د دغه لښکر تر شا پهٔ جلب کې روان وو. بلخوا باد و باران او جاکړ هم راغلو چې لهٔ امله يې د بنوں او زرمک تر منځه د وايرليس شبکې کار پرېښودلو. پهٔ دغه اړدوړ کې د ميجر ټينډال او کيپټن بايد ترڅنګ د پيرنګي د فوځ دوه سوه اويا (270) کسانو ژوند لهٔ لاسه ورکړو او درې کسان د ايپي فقير لهٔ ملګرو څخه شهيدان شول. هم پهٔ دغه ورځ پهٔ ډمډيل کې هم سخته انښته وشوه چې د ميجر سيکومب ترڅنګ پکې درې سوه نهه(309) پيرنګي فوځيان مړهٔ شول او اووهٔ کسان پکې د ايپي فقير ملګري شهيدان شول.
خو بیا هم د شپې د دولس بجو شا و خوا پيرنګيان کرکڼۍ او مرغۍ نومې ځای ته ورسېدل خو د ميرعلي فوځ لا تر دغه دمه غازيانو پهٔ لاره ايسار کړی ؤ.
د شپې ناوخته پهٔ توره تيارهٔ کې غازيانو پهٔ پيرنګي لښکر يرغل وکړو او رؤ ګودر يې ترې خطا کړو. هغوی لهٔ ويرې د تېښتې هڅه وکړه، اسونه، خچرې او اوښان هم پهٔ اړدوړ او ډزو کې وارخطا شول او زياتره يې د غازيانو پهٔ لاس ورغلل. پهٔ دغه بريد کې هم اووهٔ سوه پنځهٔ دېرش(735) پيرنګي فوځيانو ژوند لهٔ لاسه ورکړو او پنځويشت غزيانو هم ژوند باييلو.
خو پهٔ سبا ورځ د پيرنګي جنګي الوتکو خپل فوځ ډاډه کړو او د خيساره سيمه يې ونيوله او پهٔ کرکڼۍ کې يې د ايپي فقير جومات او حجره وران کړل.
پهٔ سبا ورځ(27م نومبر 1936م) شپږ سوه غزيانو يؤ ځل بیا پهٔ پيرنګي بريد وکړو چې پهٔ پايله کې يې 1021 پيرنګيان مړهٔ او ژوبل شول او فوځ يې بيرته ميرعلي ته پهٔ تېښته بريالی شو.
پهٔ دغه درې ورځنۍ جګړه کې پيرنګي ته ډېره بده ماتې وشوه او ټول غرور يې خاورې ايرې شو. د زرګونو مړو تر څنګ يې شا و خوا دوه زره دوه سوه اتهٔ ويشت(2238) تنه فوځيان سخت ژوبل شوي وو. بل خوا د ايپي فقير د سرتېرو نه يواځې درې پنځوس ځوانان شهيدان شوي وو او شا و خو دوه دېرش ژوبل شوي وو.
د قام سره خيانت کونکي، د خپل اولس پهٔ سر سامراج او يرغلګرو ته جاسوسي او دلالي کونکي هم قام ته او هم خپل بادار ته تل سپک، ارزان او مختورن وي، دغه بې ناموسه خلک نهٔ تاريخ بخښي او نهٔ يې خپل اولس پهٔ درنه نامه يادوي. همدغه کار د خان محمد نواز خان سره وشو. پيرنګي چې د ايپي فقير د لښکر دغه زور وليدلو نو لهٔ قاره يې هغهٔ ته حکم وکړو چې پهٔ شپږ ساعته کې دننه دننه وزيرستان پرېږده ځکه چې تا مونږ ته د ايپي فقير پهٔ اړه دروغ ويلي وو.
د دغه درې ورځنۍ جګړې پهٔ اړه ډبليو ايچ کوڼدن پهٔ خپل کتاب دي فرنټيئر فورس رائفلز پهٔ 146م مخ ليکي چې لهٔ هغې ورځې نه ايپي فقير د يوهٔ باغي قبايلي ليډر پهٔ حيث خپل شهرت او استحکام قايم کړو. هم د دغه کتاب پهٔ 148م مخ ليکلي چې دغه جګړه زمونږ لپاره يوه بد ترينه ماتې وه او لکه څنګه چې مې وړاندې يادونه کړې وه چې دغه پېښې ايپي فقير ته د يوهٔ ليډر ځای ورکړو او هغه د دې خبرې جوګه شو چې پهٔ وزيرستان کې زمونږ لپاره تر يوې اوږدې مودې مشکلات رامنځته کړي.
د دغه شرمناکه ماتې د غچ اغيستو لپاره پيرنګي يو ځل بيا پهٔ خيساره د بريد اراده وکړه. پهٔ دريم دسمبر 1936م يې پهٔ سيمه کې د الوتکو نه پرچيانې وغورځولې چې بايد زر تر زره دا سيمه تاسو خالي کړئ او خپل واړهٔ او زاړهٔ خوندي کړئ.
بلخوا يې د بنوں نه پهٔ خوراکي توکو او نورو شيانو راوړلو هم بنديز ولګولو، پهٔ سړک يې هم کار ښهٔ تېز کړلو. د خاصه دارو چيک پوسټونه يې هم ځای پهٔ ځای جوړ کړل کوم چې د وزيرستان پهٔ خاوره د تاريخ وړومبني چيک پوسټونه وو.
ايپي فقیر به پرې د خپلو غزيانو سره ګوريلا بريدونه کول چې پيرنګي د ډېره قهره د جلير، شکتويی، زيخی، ډاګۍ، شيح محمد کلی، زيړ پيژی، دينور، بوبلي او شا و خوا ټول کلي ړنګ کړل. د وزيرستان خلکو چې دغه جبر وليدلو نو پيرنګيان يې ورواغيستل او پهٔ شا تګ يې مجبوره کړل. پيرنګي يؤ ځل بيا خپل جبر پيل کړو او د 22م او 23م دسمبر پهٔ شپه يې لهٔ قهره لا نور ډېر کورونه وسوځول او د شپې ناوخته يې د ډاګۍ کلي پهٔ لوييديز اړخ ټوله سيمه بمبار کړه. ايپي فقير دغه وخت پهٔ ارسلکوټ کې ؤ، خپل غازيان يې د ګوريلا بريدونو لپاره پهٔ وړو وړو ټولګيو کې وويشل، چا به د ورځې پهٔ ګشتونو او پيکټونو بريدونه کول او چا به د شپې کيمپونو ته لاسي بمونه ور اچول او ډزې به یې پرې کولې. پیرنګي به هم هره ورځ پهٔ شا و خوا سيمه بريدونه او بمبارۍ کولې چې بلها زيان به يې خلکو ته اړلو خو بیا يې هم بريا نهٔ موندله نو يؤ ځل يې بیا لهٔ چل ول څخه د کار اغيستلو پرېکړه وکړه او پهٔ ميرعلي کيمپ کې يې يوه جرګه را جوړه کړه چې پهٔ پايله کې يې د توري خيلو پهٔ سيمه کې ډز بندي وشوه او پيرنګي د نورو بريدونو نهٔ کولو ژمنه وکړه.
دغه کار ايپي فقير ته هم لږ وخت پهٔ لاس ورکړو، هغهٔ نهٔ يواځې خپلو ګوريلا بريدونو ته دوام ورکړو بلکې د راروانې جګړې لپاره يې هم يو ستر لښکر چمتو کړو. پيرنګي د هغهٔ د زور ماتولو لپاره د 31م دسمبر 1936م نه تر څلورمې جنورۍ 1937م پورې پرله پسې څلور ورځې پهٔ ارسلکوټ بمباري وکړه.
څو ورځې پس پهٔ زېړپېژي او ډاکۍ کلي کې جګړه وشوه چې پیرنګي پکې يؤ ځل بیا ماتې وخوړه او لهٔ تاوه يې د توريخيلو پهٔ ړنګ شو کليو يؤ ځل بیا بمباري وکړه او پهٔ 15مه جنورۍ 1937م يې د يوې بلې جرګې پهٔ ترڅ کې توريخيل يؤ خوا پنځوس زره روپۍ جرمانه کړل او بل خوا يې د هغوی شپږ شلې قامي خاصه دار لهٔ نوکرۍ نه اوويستل او د خپل وړل شوي مال غوښتنه يې ترې هم وکړه. او دا يې ورته هم وويل چې بايد د بوبلۍ نه تر بيچي کسکۍ پورې د ايپي فقير ملګرو ته پناه ور نهٔ کړئ او د دې ترڅنګ به د جلير او خيساره تر منځه څوک ابادي هم نهٔ کوي.
خو پهٔ ارسل کوټ او شا و خوا دوميله سيمه پيرنګي وخت پهٔ وخت هم هغه شان بمباري کوله. څهٔ وخت پس پيرنګی فوځ رزمک او بنوں ته بيرته لاړو او حالات هم لږ سم شول.
بلخوا يې د سيمې د مشرانو سره جرګو ته هم دوام ورکړو او پهٔ کلکه يې ورته وويل چې بايد ايپي فقير لهٔ وزيرستانه وشړئ او يا يې سولې او روغې جوړې ته اماده کړئ.
ايپي فقير دغه وخت سخت ناروغه ؤ خو مشرانو ته يې وويل چې زهٔ ستاسو قدر کوم او کهٔ خدای مهٔ کړه زما لهٔ کبله تاسو ته مشکلات جوړېدل نو زهٔ به دا سيمه بيخي پرېږدم.
ايپي فقير خپلو غازيانو ته وويل چې د يوې مودې پورې بايد غلي کښېنئ، خو چې لږه موده تېره شوه نو غازيانو يؤ ځل بيا خپل ګوريلا بريدونه پيل کړل او د وزيرستان او بنوں پهٔ حکومتي ځايونو به يې هره ورځ خامخا يؤ بريد نيم کولو.
د دغه بريدونو پهٔ ترڅ کې د وزيرستان سکاوټس کپتان مسټر جی سي کوغ هم يوه ورځ د جهنډولې پهٔ لاره د مکين د عمرخيلو بهلولزو پهٔ سيمه کې ووژل شو. دوه ورځې وروسته پهٔ اوومه فرورۍ 1937م د قُطبي وزيرستان مرستيال پوليټيکل ايجنټ اين آر بيټي رزمک ته پهٔ لاره روان ؤ، تر شا يې خاصه دار هم روان وو خو د همزونو داوړو د چتون کلي نه بره پهٔ غلانۍ کې پرې بريد وشو او هغه يې سره د دوه نورو سپاهيانو ووژلو. پيرنګي مداخيلو ته وويل چې پهٔ دغه پېښه کې ککړ خلک بايد حکومت ته وسپارل شي خو جرګې يې خبره و نهٔ منله نو پيرنګي لهٔ تاوه د مداخيلو پهٔ دوو کليو يانې د اسماعيل خيلو پهٔ ستر کلي او پهٔ زېړوم کې پهٔ اسړو نومې کلي درنه بمباري وکړه. بله ورځ يې جرګه راوغوښتله او شپږ زره ورپۍ نغدې او يؤ شمېر ټوپکې يې ترې پهٔ جرمانه کې واغيستلې.
بل خوا غازيانو هم خپل ګوريلا بريدونو ته دوام ورکړو او وخت پهٔ وخت به يې پيرنګي ته ځاني او مالي زيان اړولو. پيرنګي هم ورځ پهٔ ورځ د سيمې پهٔ مشرانو خپل فشار زياتولو چې بايد ايپي فقير یا خو لهٔ سيمې وشړل شي او يا قلار کړی شي. مشرانو به پهٔ ښکاره پيرنګي ته هوکړه وکړه خو پهٔ عملي توګه به یې د ايپي فقير خلاف هېڅ ګام هم نهٔ پورته کولو.
پيرنګی چې پوه شو چې پهٔ جبر د ايپي فقير مخه نشي نيولی نو يؤ ځل بيا يې د خبرو اترو لاره غوره وګڼله او پهٔ 24م مارچ 1937م يې ميران شاه ته د اُتمانزو وزيرو يوه ستره جرګه راوبلله او ورته يې وويل چې بايد تاسو د ايپي فقير او زمونږ ترمنځه روغه جوړه وکړئ. د جرګې پهٔ پایې کې د ايپي فقي سره د خبرو اترو لپاره يؤ څو مشران چوڼ کړی شول او خيساره ته روان شول. فقير ايپي يې د خپل درانهٔ لښکر سره ډاکۍ ته مخې له راغلو او څلور مشران يې ترې رابيل کړل.
ايپي فقير هغوی ته د حکومت سره د روغې جوړې لپاره دغه شرطونه کېښودل:
1. حکومت به پس لهٔ دې د مسلمانانو پهٔ مذهبي چارو کې کار نهٔ لري.
2. حکومت چې د ايپي فقير او د هغهٔ د پلويانو کوم کورونه، جوماتونه او نورې ودانۍ ړنګې کړې دي هغه به د دهٔ پهٔ خوښه بيا لهٔ سره جوړوي.
3. دواړه غاړو ته چې د سر او مال څومره زيان اوړېدلی دی هغه به يؤ خوا بل خوا بخښلی کيږي.
د دوه ساعته پورې خبرې اترې روانې وې خو هغه مشرانو!
#ProudOnHajiMirzaliKhan
#SaluteToHajiMirZaliKhan
Comments
Post a Comment
Thanks for visiting Pashto Times. Hope you visit us again and share our articles on social media with your friends.